زمان تقریبی مطالعه: 18 دقیقه
 

خالد بن نجیح جوان




خالد بن نجیح جَوّان، کنیه‌اش ابوعبدالله و از راویان امامی است.


۱ - معرفی خالد بن نجیح


وی از موالی و کوفی بود.
[۱] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ص۱۵۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.    


۲ - معنای جَوّان


ظاهراً منظور از جَوّان، فروشنده جُوَن (جمع جُونیّ؛ نوعی پرنده سیاه شن‌زار) یا جَونه (ظرف‌های عطاری با پوشش چرمی) است.
[۲] ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ص۸۷، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم.    
[۳] عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۸۰، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.

مؤید این احتمال، روایتی است که در آن به تجارت خالد از یمن به مکه تصریح شده است.
[۴] محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۷، ص۲۳۰، چاپ حسن موسویخرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.    
[۵] محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، ص۳۷۸، قم ۱۴۱۷.    


۳ - نام وی در نسخه‌های دیگر


در بعضی نسخه‌ها نام وی، به اشتباه، خالد بن نجیح حوار،
[۶] ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ص۸۷، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم.    
جواز،
[۷] ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۴۸۱، چاپ علیاکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.    
[۸] محمد بن حسن طوسی، ص۱۹۸، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
خراز
[۹] محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۷، ص۲۳۰، چاپ حسن موسویخرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.    
و خواتیمی
[۱۰] ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ص۲۴۴، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم.    
[۱۱] حسن بن یوسف علامه حلّی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، ص۳۴۴، چاپ جواد قیومی اصفهانی، (قم) ۱۴۱۷.    
درج شده است.
[۱۲] شوشتری، قاموس الرجال، ج۴، ص۱۱۰.
[۱۳] عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۷۸ـ۸۱، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.


۴ - نظرات درباره صحابی بودن خالد


برقی
[۱۴] احمد بن محمد برقی، کتاب الرجال، ص۳۱، در ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، تهران ۱۳۸۳ش.
[۱۵] احمد بن محمد برقی، کتاب الرجال، ص۴۸، در ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، تهران ۱۳۸۳ش.
و نجاشی
[۱۶] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ص۱۵۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.    
خالد را در شمار اصحاب امام صادق و امام کاظم علیهم‌االسلام یاد کرده‌اند.
طوسی نیز گرچه ذیل اصحاب امام کاظم علیه‌السلام
[۱۷] محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، ص۳۳۶، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
خالد بن نجیح را جدا از خالد جوّان ذکر کرده، اما پیشتر ذیل اصحاب امام صادق علیه‌السلام
[۱۸] محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، ص۱۹۸، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
نام و لقب وی را یک‌جا آورده است که از اتحاد این دو حکایت دارد.
[۱۹] عبدالله مامقانی، ج۲۵، ص۸۲، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
[۲۰] عبدالله مامقانی، ج۲۵، ص۱۹۵، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
[۲۱] خویی، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرجال، ج۷، ص۳۶.
[۲۲] شوشتری، قاموس الرجال، ج۴، ص۱۰۹ـ۱۱۰.


۵ - همنشینی خالد با امام صادق و امام کاظم (ع)


ظاهراً او با امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام هم‌نشینی داشته
[۲۳] احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۲، ص۴۸۲ـ۴۸۳، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
[۲۴] کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۳۲۷.    
و در روایتی، خالد از خادمان امام کاظم علیه‌السلام دانسته شده است.
[۲۵] محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال، ص۴۵۲ـ۴۵۳، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.


۶ - دلیل بر اعتقاد صحیح خالد


خالد نصی از امام کاظم بر امامت امام رضا را برای کسانی که در این‌باره تردید و اختلاف داشتند، نقل کرده که حاکی از اعتقاد صحیح وی دانسته شده است.
[۲۶] [ref>ابن شهید ثانی، التحریرالطاووسی، ص۱۸۷، چاپ فاضل جواهری، قم ۱۴۱۱.    
[۲۷] ابن شهید ثانی، التحریرالطاووسی، ص۵۸۶، چاپ فاضل جواهری، قم ۱۴۱۱.    
[۲۸] عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۸۲، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
[۲۹] خویی، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرجال، ج۷، ص۳۶.


۷ - مدح و ذم درباره خالد


در کتاب نجاشی
[۳۰] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ص۱۵۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.    
مدح یا قدحی درباره خالد دیده نمی‌شود.

۷.۱ - طعن خالد


کشی
[۳۱] محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال، ص۳۲۶، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
با نکوهش قائلان به غلو (به تعبیر او: اهل ارتفاع)، ذیل شرح حال مفضل بن عمر، خالد را از غالیان شمرده است.
ظاهرا خالد به سبب روایت غلوآمیزی که از او درباره ربوبیت نقل شده، طعن شده است.
[۳۲] محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال، ص۳۲۶، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
[۳۳] محمد بن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ص۲۴۱ـ۲۴۲، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، قم ۱۴۰۴.
[۳۴] حسین بن محمدتقی نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ج۴، ص۲۵۰۲۷۵، قم ۱۴۱۵۱۴۲۰.    

شهید ثانی
[۳۵] زین الدین بن علی شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ص ۸۰، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقّال، قم ۱۴۰۸.
نیز تأکید کرده که نصی دالّ بر وثاقت وی نرسیده است.
[۳۶] ابن شهید ثانی، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، ج ۱، ص ۱۳، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲۱۳۶۵ش.    


۷.۲ - تأیید خالد


اما برخی رجالیان متأخر خالد را به دلیل واقع شدن در طریق ابن بابویه در مشیخه کتاب من لایحضره الفقیه، حَسَن و معتمد دانسته و غلو او را به دلیل روایات دیگرش نپذیرفته‌اند.
[۳۷] محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهج‌المقال، ص۱۶۴ـ۱۶۵، (بیجا: بینا، بیتا).
[۳۸] محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهج‌المقال، ص۲۲۸، (بیجا: بینا، بیتا).
[۳۹] محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهج‌المقال، ص۳۰۹، (بیجا: بینا، بیتا).
[۴۰] محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهج‌المقال، ص۳۴۵، (بیجا: بینا، بیتا).
[۴۱] حسین بن محمدتقی نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ج۴، ص۲۷۵، قم ۱۴۱۵۱۴۲۰.    
[۴۲] عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۸۴، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.

حتی مامقانی
[۴۳] عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۸۲ـ۸۳، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
مدعی است که براساس خبر کشّی
[۴۴] محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال، ص۴۵۲ـ ۴۵۳، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
خالد اعتقاد صحیح داشته و ازاین‌رو مامقانی او را به قوّت ایمان و صلابت در مذهب ستوده است.
به گفته وی،
[۴۵] محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال، ص۴۵۲ـ ۴۵۳، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
اهل غلو بودن خالد فقط به ذهن کشّی خطور کرده و مخلّ به اعتقاد صحیح خالد نیست.
[۴۶] محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، ص۳۸۵، قم ۱۴۱۷.    
[۴۷] علی نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۳، ص۳۱۸ـ۳۱۹، تهران ۱۴۱۲ـ۱۴۱۵.

خویی
[۴۸] خویی، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرجال، ج۷، ص۳۶ـ۳۷.
به دلایل مورد استناد این گروه برای اثبات وثاقت خالد اشاره کرده و این دلایل را برای وثاقت او کافی ندانسته است.
[۴۹] محمدباقر بهبودی، معرفةالحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عندالشیعة الامامیة، ص۲۰۹، تهران ۱۳۶۲ش.


۸ - روایات خالد


خالد، در اغلب موارد بی‌واسطه یا به واسطه زراره، از امام صادق علیه‌السلام
[۵۰] کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۳۴۲.    
[۵۱] ابن ابی زینب، الغیبة، ص۱۷۱، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲.
[۵۲] ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۴۳، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.    
[۵۳] ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۴۶، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.    
[۵۴] ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۴۸۱، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.    
و در موارد اندکی از امام کاظم علیه‌السلام

[۵۵] کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۴۵۹.    
[۵۶] محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۷، ص۲۳۰، چاپ حسن موسویخرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.    
روایت کرده است.

۹ - روایت راویان از خالد


راویان شناخته شده‌ای، از جمله صفوان،
[۵۷] کلینی، اصول کافی، ج۵، ص۷۸.    
ابن ابی عمیر
[۵۸] ابن بابویه، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، ج۴، ص۴۵۴، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.    
و به‌ویژه عثمان بن عیسی،
[۵۹] کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۳۴۲.    
[۶۰] کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۹۸.    
[۶۱] کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۵۳۸.    
[۶۲] کلینی، اصول کافی، ج۵، ص۵۶۷.    
[۶۳] کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۳۰۶.    
[۶۴] کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۳۲۷.    
[۶۵] کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۳۳۶.    
[۶۶] کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۳۴۲.    
[۶۷] کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۵۲۲.    
[۶۸] کلینی، اصول کافی، ج۸، ص۲۴۳.    
[۶۹] ابن بابویه، کتاب‌الخصال، ج۱، ص۲۲۸، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش.    
[۷۰] محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۲، ص۵۸، چاپ حسن موسویخرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.    
که همگی از اصحاب اجماع‌اند، و علی بن حَکَم
[۷۱] کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۲۲۶.    
از خالد روایت کرده‌اند.
[۷۲] خویی، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرجال، ج۷، ص۳۹۲.
[۷۳] احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۲، ص۴۸۲ـ ۴۸۳، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
[۷۴] احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۲، ص۴۸۸، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
[۷۵] احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۲، ص۴۹۱، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
[۷۶] احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۲، ص۵۰۳، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
[۷۷] محمد بن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ص۲۴۱ـ۲۴۲، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، قم ۱۴۰۴.
[۷۸] محمد بن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ص۲۶۴، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، قم ۱۴۰۴.
[۷۹] محمد بن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ص۴۲۲، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، قم ۱۴۰۴.


۱۰ - کتاب‌های خالد


ظاهراً خالد صاحب کتاب بوده است، هر چند نجاشی و طوسی در فهرست‌های خویش اسمی از آن نبرده‌اند.
شاهد این احتمال، طریقی است که ابن بابویه در مشیخه کتاب خویش ذکر کرده است.
[۸۰] ابن بابویه، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، ج۴، ص۴۵۴، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.    
[۸۱] محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، ص۳۸۱۳۸۲، قم ۱۴۱۷.    


۱۱ - عمل علما به روایات خالد


به رغم قدحی که درباره خالد رسیده، برخی فقها به بعضی روایات او اعتماد کرده‌اند، از جمله درباره استحباب جزم اذان و اقامه و استحباب کُند گفتن اذان و سریع گفتن اقامه، به روایت‌های او استناد شده است.
[۸۲] محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۳، ص۲۰۸، قم ۱۴۱۹.    
[۸۳] محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۳، ص۲۸۴، قم ۱۴۱۰.    
[۸۴] محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۹، ص۹۴، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.    


۱۲ - وفات خالد


بنابر روایتی، خالد در سال ۱۷۴ در مکه درگذشته است،
[۸۵] محمد بن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ص۲۶۵، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، قم ۱۴۰۴.
اما به احتمال بسیار این نقل صحیح نیست؛ چه، خالد پس از شهادت امام کاظم علیه‌السلام (سال ۱۸۳) و در زمان امام رضا علیه‌السلام از دنیا رفته است.
[۸۶] محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، ص۳۸۰، قم ۱۴۱۷.    


۱۳ - فهرست منابع


(۱) ابن ابی زینب، الغیبة، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲.
(۲) ابن بابویه، کتابالخصال، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش.
(۳) ابن بابویه، کتاب مَن لایـَحضُرُه الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.
(۴) ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، چاپ علیاکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.
(۵) ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم.
(۶) ابن شهید ثانی، التحریرالطاووسی، چاپ فاضل جواهری، قم ۱۴۱۱.
(۷) ابن شهید ثانی، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، چاپ علیاکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ـ۱۳۶۵ش.
(۸) احمد بن محمد برقی، کتاب الرجال، در ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، تهران ۱۳۸۳ش.
(۹) احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
(۱۰) محمدباقر بهبودی، معرفةالحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عندالشیعة الامامیة، تهران ۱۳۶۲ش.
(۱۱) محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهجالمقال، (بیجا: بینا، بیتا).
(۱۲) خویی، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرجال.
(۱۳) شوشتری، قاموس الرجال.
(۱۴) محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، قم ۱۴۱۹.
(۱۵) زین الدین بن علی شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقّال، قم ۱۴۰۸.
(۱۶) محمد بن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، قم ۱۴۰۴.
(۱۷) محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسویخرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۱۸) محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
(۱۹) حسن بن یوسف علامه حلّی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، (قم) ۱۴۱۷.
(۲۰) محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
(۲۱) کلینی، اصول کافی.
(۲۲) عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
(۲۳) محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، قم ۱۴۱۷.
(۲۴) محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم ۱۴۱۰.
(۲۵) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
(۲۶) محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.
(۲۷) علی نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران ۱۴۱۲ـ۱۴۱۵.
(۲۸) حسین بن محمدتقی نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، قم ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰.

۱۴ - پانویس

 
۱. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ص۱۵۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.    
۲. ↑ ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ص۸۷، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم.    
۳. ↑ عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۸۰، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
۴. ↑ محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۷، ص۲۳۰، چاپ حسن موسویخرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.    
۵. ↑ محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، ص۳۷۸، قم ۱۴۱۷.    
۶. ↑ ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ص۸۷، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم.    
۷. ↑ ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۴۸۱، چاپ علیاکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.    
۸. ↑ محمد بن حسن طوسی، ص۱۹۸، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
۹. ↑ محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۷، ص۲۳۰، چاپ حسن موسویخرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.    
۱۰. ↑ ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ص۲۴۴، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم.    
۱۱. ↑ حسن بن یوسف علامه حلّی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، ص۳۴۴، چاپ جواد قیومی اصفهانی، (قم) ۱۴۱۷.    
۱۲. ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ج۴، ص۱۱۰.
۱۳. ↑ عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۷۸ـ۸۱، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
۱۴. ↑ احمد بن محمد برقی، کتاب الرجال، ص۳۱، در ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، تهران ۱۳۸۳ش.
۱۵. ↑ احمد بن محمد برقی، کتاب الرجال، ص۴۸، در ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، تهران ۱۳۸۳ش.
۱۶. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ص۱۵۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.    
۱۷. ↑ محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، ص۳۳۶، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
۱۸. ↑ محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، ص۱۹۸، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.    
۱۹. ↑ عبدالله مامقانی، ج۲۵، ص۸۲، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
۲۰. ↑ عبدالله مامقانی، ج۲۵، ص۱۹۵، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
۲۱. ↑ خویی، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرجال، ج۷، ص۳۶.
۲۲. ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ج۴، ص۱۰۹ـ۱۱۰.
۲۳. ↑ احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۲، ص۴۸۲ـ۴۸۳، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
۲۴. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۳۲۷.    
۲۵. ↑ محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال، ص۴۵۲ـ۴۵۳، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
۲۶. ↑ [ref>ابن شهید ثانی، التحریرالطاووسی، ص۱۸۷، چاپ فاضل جواهری، قم ۱۴۱۱.    
۲۷. ↑ ابن شهید ثانی، التحریرالطاووسی، ص۵۸۶، چاپ فاضل جواهری، قم ۱۴۱۱.    
۲۸. ↑ عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۸۲، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
۲۹. ↑ خویی، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرجال، ج۷، ص۳۶.
۳۰. ↑ احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ص۱۵۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.    
۳۱. ↑ محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال، ص۳۲۶، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
۳۲. ↑ محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال، ص۳۲۶، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
۳۳. ↑ محمد بن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ص۲۴۱ـ۲۴۲، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، قم ۱۴۰۴.
۳۴. ↑ حسین بن محمدتقی نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ج۴، ص۲۵۰۲۷۵، قم ۱۴۱۵۱۴۲۰.    
۳۵. ↑ زین الدین بن علی شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ص ۸۰، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقّال، قم ۱۴۰۸.
۳۶. ↑ ابن شهید ثانی، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، ج ۱، ص ۱۳، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲۱۳۶۵ش.    
۳۷. ↑ محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهج‌المقال، ص۱۶۴ـ۱۶۵، (بیجا: بینا، بیتا).
۳۸. ↑ محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهج‌المقال، ص۲۲۸، (بیجا: بینا، بیتا).
۳۹. ↑ محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهج‌المقال، ص۳۰۹، (بیجا: بینا، بیتا).
۴۰. ↑ محمدباقر بن محمد اکمل بهبهانی، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهج‌المقال، ص۳۴۵، (بیجا: بینا، بیتا).
۴۱. ↑ حسین بن محمدتقی نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ج۴، ص۲۷۵، قم ۱۴۱۵۱۴۲۰.    
۴۲. ↑ عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۸۴، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
۴۳. ↑ عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، ج۲۵، ص۸۲ـ۸۳، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
۴۴. ↑ محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال، ص۴۵۲ـ ۴۵۳، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
۴۵. ↑ محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال، ص۴۵۲ـ ۴۵۳، (تلخیص) محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
۴۶. ↑ محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، ص۳۸۵، قم ۱۴۱۷.    
۴۷. ↑ علی نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۳، ص۳۱۸ـ۳۱۹، تهران ۱۴۱۲ـ۱۴۱۵.
۴۸. ↑ خویی، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرجال، ج۷، ص۳۶ـ۳۷.
۴۹. ↑ محمدباقر بهبودی، معرفةالحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عندالشیعة الامامیة، ص۲۰۹، تهران ۱۳۶۲ش.
۵۰. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۳۴۲.    
۵۱. ↑ ابن ابی زینب، الغیبة، ص۱۷۱، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲.
۵۲. ↑ ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۴۳، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.    
۵۳. ↑ ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۴۶، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.    
۵۴. ↑ ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۴۸۱، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.    
۵۵. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۴۵۹.    
۵۶. ↑ محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۷، ص۲۳۰، چاپ حسن موسویخرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.    
۵۷. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۵، ص۷۸.    
۵۸. ↑ ابن بابویه، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، ج۴، ص۴۵۴، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.    
۵۹. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۳۴۲.    
۶۰. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۹۸.    
۶۱. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۵۳۸.    
۶۲. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۵، ص۵۶۷.    
۶۳. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۳۰۶.    
۶۴. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۳۲۷.    
۶۵. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۳۳۶.    
۶۶. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۳۴۲.    
۶۷. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۵۲۲.    
۶۸. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۸، ص۲۴۳.    
۶۹. ↑ ابن بابویه، کتاب‌الخصال، ج۱، ص۲۲۸، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش.    
۷۰. ↑ محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۲، ص۵۸، چاپ حسن موسویخرسان، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.    
۷۱. ↑ کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۲۲۶.    
۷۲. ↑ خویی، معجم رجال الحدیث وتفصیل طبقات الرجال، ج۷، ص۳۹۲.
۷۳. ↑ احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۲، ص۴۸۲ـ ۴۸۳، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
۷۴. ↑ احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۲، ص۴۸۸، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
۷۵. ↑ احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۲، ص۴۹۱، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
۷۶. ↑ احمد بن محمد برقی، کتاب المحاسن، ج۲، ص۵۰۳، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۳۰ش.
۷۷. ↑ محمد بن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ص۲۴۱ـ۲۴۲، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، قم ۱۴۰۴.
۷۸. ↑ محمد بن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ص۲۶۴، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، قم ۱۴۰۴.
۷۹. ↑ محمد بن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ص۴۲۲، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، قم ۱۴۰۴.
۸۰. ↑ ابن بابویه، کتاب مَن لایَحضُرُه الفقیه، ج۴، ص۴۵۴، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.    
۸۱. ↑ محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، ص۳۸۱۳۸۲، قم ۱۴۱۷.    
۸۲. ↑ محمد بن مکی شهید اول، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۳، ص۲۰۸، قم ۱۴۱۹.    
۸۳. ↑ محمد بن علی موسوی عاملی، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج۳، ص۲۸۴، قم ۱۴۱۰.    
۸۴. ↑ محمدحسن بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۹، ص۹۴، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.    
۸۵. ↑ محمد بن حسن صفّار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ص۲۶۵، چاپ محسن کوچه‌باغی‌تبریزی، قم ۱۴۰۴.
۸۶. ↑ محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، ص۳۸۰، قم ۱۴۱۷.    


۱۵ - منابع

دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خالد بن نجیح جوان»، شماره۶۷۷۶.    


رده‌های این صفحه : اصحاب امام صادق | اصحاب امام کاظم | راویان حدیث | رجال




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.